Halbe’s glad ijs
Een beetje bezijden de waarheid moet toch kunnen? Ik ben ik niet roomser dan de paus, maar wel als het om feiten gaat. De Nederlandse minister van Buitenlandse Zaken is hard onderuit omdat hij zich willens en wetens op glad ijs heeft begeven. Aan de vooravond van een bezoek aan Rusland vond hij het toch wel verstandig om aan Natalie Righton van De Volkskrant op te biechten dat hij nooit in de datsja van de machtigste man van deze natie was geweest om diens uitspraken aan te horen over een groot Rusland. Als reputatiedeskundige neem ik de zorgen van het kabinet Rutte over het verspreiden van nepnieuws nu helemaal met een korreltje zout. Politici nemen het immers vaker niet zo nauw met de feiten als dat beter uitkomt in het winnen van zieltjes. Wie in de geschiedenis duikt komt al snel op voorbeelden van nepnieuws, een ander woord voor propaganda. Bijvoorbeeld hoe in het begin van de vorige eeuw Leon Trotski, de volkscommissaris van Buitenlandse Zaken en vertrouweling van een andere machtige Russische man Vladimir Lenin, door aartsrivaal Jozef Stalin van het toneel werd gemanoeuvreerd via slimme propaganda. Stalin, het woord fotoshoppen was nog 
niet uitgevonden, liet onder andere Trotski wegpoetsen op foto’s.
Dankzij de moderne Internettechnologie is het maken van propaganda via sociale platforms veel makkelijker dan vroeger. Door het delen van volgers gaat de verspreiding bovendien sneller. Sinds Trump de Amerikaanse presidentsverkiezing won en de Russen zich er mee bemoeid zouden hebben, roepen politici in verschillende delen van de wereld dat fake news de democratie in gevaar brengt. Daarom is de EU begonnen met een taskforce nepnieuws, maar die lijkt meer op een censuurinstituut. De taskforce verzamelt vooral nepnieuws over de Russische invloed op het Westen. Na publicatie van een lijst van de taskforce bestempelde onder andere mediadeskundige Alexander Pleijter van de Universiteit van Leiden in Eenvandaag hun werkwijze als amateuristisch en schrapte de taskforce prompt artikelen van de lijst waarmee hun reputatie als waakhond meteen was aangetast.
Hoe wapenen wij ons tegen propaganda? Allereerst hebben journalisten daarin zeker een taak leert de aktie van Natalie Righton. Het checken van feiten staat hoger op de journalistieke agenda. Redacties laten zich scholen door een internationaal platform als Bellingcat dat dankzij de technieken van hetzelfde Internet dat nepnieuws verspreid met vernuftig journalistiek handwerk feiten boven water tilt over bijvoorbeeld de ramp met de MH17. Ook scholen hebben een taak. Het lezen van nieuws is een vak en een vak kan je leren. Leer kinderen hoe ze nieuws moeten onderscheiden van propaganda, bijvoorbeeld bij vakken als geschiedenis en maatschappijleer. Maar ook bij de computerles om te leren programmeren kan je kinderen mediawijsheid bijbrengen. Ten derde is er een taak voor communicatiestrategen hoe eigenwijs politici ook zijn. De uitglijder van Halbe Zijlstra leert dat feiten ook bij goede communicatiestrategen heilig moeten zijn, want zij weten als geen ander dat de brenger van list en bedrog uiteindelijk van zijn voetstuk tuimelt.
Maria Henneman
februari 2018